Η πανδημία και το σύστημα απουσίας εναλλακτικών
Ο δε βίος μας, εξ ορισμού, βρίθει στερεοτύπων και κλισέ. Η αναπόδραστη αυτή συνθήκη οδηγεί στη διατύπωση της προφανούς θέσης για το απερχόμενο έτος, κατά την οποία η χρονιά που αφήνουμε πίσω θα μας σημαδέψει για πάντα.
Ανεξάρτητα από τις πρακτικές προεκτάσεις της εν λόγω άποψης στον καθημερινό βίο, υφίστανται εγγενώς δυνατότητες φιλοσοφικού στοχασμού και πνευματικής διαύγασης σε μια ακραία, έκτακτη και παγκοσμιοποιημένη συνθήκη, όπως της τωρινής πανδημίας. Αυτές οι δυνατότητες επιχειρείται να διερευνηθούν στις παρούσες γραμμές αναφορικά με την πολιτική, οικονομική κοινωνική ζωή και την ατομική μας υπόσταση εντός αυτής.
Η παγκοσμιοποίηση, στην περίπτωση της εξάπλωσης του ιού που ταλανίζει σήμερα την ανθρωπότητα, ανέδειξε με τον χειρότερο τρόπο την έννοια του «παγκόσμιου χωριού». Σήμερα, ελάχιστα πράγματα μπορεί να αποφασίσει ένα κράτος και να μην επηρεαστούν άμεσα ή έμμεσα δεκάδες θεσμοί και παράγοντες του ανθρώπινου βίου σε κάποιο άλλο κράτος του πλανήτη ή και σε όλο τον κόσμο. Δεν μπορεί να παραγνωριστεί ότι είναι αρκετά νωρίς για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, αλλά η πανδημία φαίνεται να θύμισε σε πολλούς πως τα πλεονεκτήματα της παγκοσμιοποίησης δεν θα είναι ποτέ αρκετά, ώστε να λησμονηθούν εντελώς ο αγώνας των πολυεθνικών για υπεραξίες και υπερκέρδη, η εργαλειοποίηση της πραγματικότητας για την εφαρμογή των καπιταλιστικών δογμάτων από τις κυβερνήσεις, η θυσία αγαθών και της φύσης στο βωμό του χρήματος, η τεχνητή αύξηση των αναγκών και κατ’ επέκταση της κατανάλωσης καθώς και πολλά ακόμη «ανθρωποφαγικά» φαινόμενα της υλικής προόδου.
Ζούμε στο καθεστώς της Δικτατορίας της απουσίας εναλλακτικών επιλογών σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις του βίου μας. Παρενθετικά, ο προβληματισμός, σχετικά με το αν η καταστροφή της ανθρωπότητας στο μέλλον θα ήταν καλή εξέλιξη δεδομένης της απαλλαγής του υπόλοιπου κόσμου από αμέτρητο πόνο, φαντάζει αρκετά εποικοδομητικός στην παρούσα συγκυρία για τον τρόπο που συμβιώνουμε με τα υπόλοιπα είδη στον πλανήτη. Η δικτατορία της απουσίας εναλλακτικών είναι το σύστημα διακυβέρνησης αρκετών χωρών και ασφαλώς της Ελλάδας. Είναι υπεύθυνη για την τρομακτική αποχή μεγάλου μέρους των πολιτών από τη συμμετοχή στα κοινά με την ευρεία έννοια, συμπεριλαμβανομένων και όσων αρκούνται στην εκάστοτε κλήση για παροχή ψήφου και στην απλή ανάγνωση τίτλων σχετικά με την επικαιρότητα, καθώς το σύστημα αυτό έχει καταστήσει σαφές ότι είναι κλειστό, έχει προδιαγεγραμμένο και διεκπεραιωτικό ρόλο, δεν ανέχεται τους εισβολείς με διαφορετικά από τα προκατασκευασμένα σχέδια, κατέχει το μονοπώλιο της νόμιμης «υπερβίας» και εκμεταλλεύεται όλα τα μέσα και όλους τους θεσμούς για την ευόδωση των σκοπών του και την εμπέδωση του ψευδοϊδεολογικού πυρήνα του, δηλαδή την απουσία εναλλακτικών επιλογών. Ως αποτέλεσμα, οι κοινωνίες μετατρέπονται σε απέραντα χρηματιστήρια και οι πολίτες σε αθύρματα ενός μανιώδους υπερκαταναλωτισμού, ο οποίος είναι ο μεγάλος τροφοδότης του σημερινού σχεδόν παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού.
Σ’ αυτό το σύστημα, τα ΜΜΕ, οι Τράπεζες, η Θρησκεία, οι Κυβερνήσεις, η Δικαιοσύνη και κάθε λογής εκκοινωνισμένοι θεσμοί της Δικτατορίας της απουσίας εναλλακτικών διαδραματίζουν το ρόλο που έχει σχεδιαστεί να επιτελούν από το ίδιο το σύστημα και τους συνεργάτες του. Ειρήσθω εν παρόδω, το σύστημα είναι ανοικτό σε πολλές και διαφορετικές ονοματοδοσίες και η πορεία του στην Ιστορία έχει φανερώσει ότι στον 21ο αιώνα δεν χρειάζεται απαραιτήτως να έχει όνομα, αρκεί που υπάρχει και εφαρμόζεται απαρέγκλιτα υπό την εκάστοτε ωραιοποιημένη συγκάλυψή του διά των ευφυολογημάτων της δημοκρατίας, της προόδου, της αλλαγής. Εξ άλλου, ο κόσμος μάς κληρονόμησε στον παρόντα αιώνα τη γνώση συστημάτων, όπως ο καπιταλισμός, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, για τα οποία διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες είτε μέσω της καταστατικής είτε μέσω της ιστορικής και ενίοτε της στρεβλωτικής υπόστασης και ρυθμιστικής εφαρμογής τους, ώστε είμαστε σε θέση, με ευνοϊκότερους όρους από τις προηγούμενες γενιές λόγω του ιστορικού παραδείγματος, να αντιληφθούμε ότι οι άνθρωποι κυβερνώνται σήμερα μέσω πολιτικών και εκείνης της κοινωνικής μηχανικής, που τους καθιστούν δέσμιους της τραγικής πραγματικότητας, σύμφωνα με την οποία, ενώ υπάρχουν υπερβολικά περισσότεροι τρόποι και περισσότερες δυνατότητες απ’ ό,τι στο παρελθόν για να διεκδικήσουν την ευτυχία και την ευζωία, μ’ όλα ταύτα υφίσταται ένα αόρατο σύστημα, ανεξαρτήτως της ονοματοδοσίας του, που περιορίζει ή εκμηδενίζει αυτές τις επιλογές.
Οι άνθρωποι, σήμερα, έχουν «επιλέξει» να είναι ή να νομίζουν ότι είναι ευτυχισμένοι ανάλογα με το επίπεδο δυνητικής κατανάλωσης που διαθέτουν. Τα μετράνε όλα σε χρήμα και έχουν εγκαταλείψει παραδοσιακές αξίες που τους έκαναν πιο ανθρώπινους στον καθημερινό τους βίο. Η αλληλεγγύη είναι ζητούμενο ακόμη και στις πιο έκτακτες ανθρώπινες τραγωδίες, όσο κι αν τα ΜΜΕ για λόγους «οικονομίας της προσοχής» αρέσκονται να παρουσιάζουν «κύματα συμπαράστασης» σε ορισμένες περιπτώσεις. Ο σημερινός άνθρωπος μοιάζει να έχει παραδόξως βαλτώσει στην πρόοδο της τεχνολογίας και να καταναλώνει χωρίς μέτρο ό,τι του σερβίρουν. Τί απασχολεί το μέσο σύγχρονο άνθρωπο; Η αέναη απόκτηση έξυπνων συσκευών, η εφήμερη διασημότητα και η επιδειξιμανία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή διαφορετικά «να’ χει το αμάξι του, το σπιτάκι του, τη δουλίτσα του, τις διακοπές του, το γάμο του», όπως του έμαθαν να θέλει οι στερημένοι από τις κακουχίες γονείς του. Όλα έτοιμα, προκάτ, για τα καταναλωτικά ανθρωπόμορφα ρομπότ του 21ου αιώνα. Η κουλτούρα του εύκολου, της θυσίας της ουσίας για την επιφάνεια, μια ζωή σπαρμένη με τα ιδανικά της κατανάλωσης και του χρήματος ως αυταξίας.
Έχει φροντίσει το σύστημα για την καθεστωτική αυτή πραγματικότητα. Όπως φρόντισε το αγαθό της υγείας να είναι εντελώς εμπορευματοποιημένο γιατί το κέρδος δεν ορρωδεί προ ουδενός, με τον ίδιο τρόπο η παιδεία έπρεπε να τιθασευτεί, καθώς δύναται να διαμορφώνει συνειδήσεις πολιτών με δημοκρατικές και ουμανιστικές απαιτήσεις. Σ’ αυτό το πλαίσιο, άλλωστε, «πλήρωσε» και «πληρώνει το μάρμαρο» της οικονομικής κρίσης η μεσαία τάξη ευρισκόμενη στο στόχαστρο του συστήματος, καθ’ ότι πρέπει να διαλυθεί οριστικά και να γίνει από μεσαία χαμηλή. Ο λόγος είναι ο κίνδυνος να εξακολουθήσει να μπορεί να προσφέρει στα παιδιά την παιδεία που δεν τα καθιστά άβουλα πιόνια στην υπηρεσία του συστήματος διακυβέρνησης του κόσμου. Όπως είναι γνωστό, η προσφορά από το σύστημα μιας απαξιωμένης και ανεπαρκούς εκπαίδευσης σε συνδυασμό με το τάισμα τηλεσκουπιδιών από τα ΜΜΕ ως κυρίαρχων μορφών ετεροκατεύθυνσης χαρίζουν στο σύστημα τους πολίτες που επιθυμεί να κυβερνά, τουτ’ έστιν ανίκανους να σκεφτούν, αδιάφορους και παθητικούς ανθρώπους που υπακούουν στα κελεύσματα της δικτατορίας της απουσίας εναλλακτικών. Στην Ελλάδα ιδίως, το σύστημα τα έχει καταφέρει περίφημα, αν αναλογιστεί κάποιος οποιαδήποτε πτυχή της καθημερινής ζωής των πολιτών – δεν χρειάζεται πολύ φαιά ουσία, αρκεί να σκεφτείτε την ποιότητα της μιντιακής ενημέρωσης του Έλληνα πολίτη! Όχι μόνο δεν έχουν την πολυτέλεια να σκεφτούν, αλλά δεν διανοούνται να αντιδράσουν οι πληροφορημένοι από τα τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης Έλληνες πολίτες – φεύ, όλα βαίνουν καλώς όσο έχουμε στην εξουσία τους «νόμιμους διαχειριστές» της (ωστόσο, αρκετή ευθύνη πνίγει την Αριστερά εν γένει, παρ’ όλο που το τσουβάλιασμα προξενεί αδικίες και φαινομενικά μια τουλάχιστον αμφισβητήσιμη ταύτιση).
Στις ανωτέρω σκέψεις τίθενται έννοιες και ζητήματα που δυνητικά απαιτούν σημασιολογική οριοθέτηση και ανάλυση για να κατανοηθούν σωστά, αλλά τέτοια απόπειρα θα ξεπερνούσε το σκοπό του κειμένου. Η πανδημία δύναται να αφυπνίσει τις συνειδήσεις των ανθρώπων ως γεγονός που αγγίζει πολλαπλές πλευρές του βίου. Πολλοί ανακάλυψαν το διάβασμα – η ευχή είναι να μην εμπεδωθεί ως δραστηριότητα ψυχαγωγίας, κατά την οποία η μελέτη είναι υποκατάστατο άλλων δραστηριοτήτων που εξαντλείται στην εφήμερη ανάγνωση μιας ιστοριούλας και το βιβλίο καταχωνιάζεται στο τέλος, αλλά να αναδειχθεί το διάβασμα ως εκπαιδευτικός εξατομικευμένος θεσμός που οδηγεί τον άνθρωπο στην πνευματική ανάταση με την ανάγκη να γυρνάει ξανά και ξανά στο βιβλίο, για να το συμβουλευτεί.
Η επιβίωση του ανθρώπου και ο επανακαθορισμός του ως ενεργού πολίτη διέρχεται την εξύψωση και την αποκάλυψη της ανθρωπιάς του. Οι κοινωνίες μπορούν να διεκδικήσουν μία νέα αντισυστημική πραγματικότητα βασισμένη σε δημοκρατικές θεσμικές δοκιμασίες. Το μέλλον που ευαγγελιζόταν η παγκοσμιοποίηση, τελικά εδραίωσε το σύστημα της απουσίας εναλλακτικών. Ίσως, για να γίνει αυτό, οι πολίτες χρειάζεται να συλλογιστούν τον βίο τους «έξω απ’ το κουτί» της προδιαγεγραμμένης πορείας των πραγμάτων και να διαμορφώσουν τη ζωή τους εκτός των κληρονομημένων «ευκαιριών» που τους φυλακίζουν στη δικτατορία της απουσίας εναλλακτικών επιλογών.
Φοίβος Γ. Ξενάκης
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Οι συντάκτες και οι διαχειριστές του παρόντος ιστολογίου διατηρούν το δικαίωμα να μην επιτρέπουν ή να διαγράφουν σχόλια με υβριστικό ή προσβλητικό περιεχόμενο.