Πανδημία: η νέα κρίση

Στην πολιτική, οι λέξεις δεν επιλέγονται τυχαία. Αρκετοί ηγέτες ανά τον κόσμο χρησιμοποίησαν τον όρο «πόλεμος», για να απευθυνθούν στους πολίτες. Η πανδημία του κορονοϊού είναι η νέα κρίση. Η υγειονομική πτυχή αυτής της πρωτόγνωρης κατάστασης είναι μεν η σοβαρότερη, αλλά οι επιπτώσεις αγγίζουν εν γένει τον ανθρώπινο βίο. Ο κόσμος εισήλθε ξαφνικά σε αχαρτογράφητα νερά.

   Υποβάλλονται σε δοκιμασία άπαντα τα ανθρώπινα συστήματα και παρ’ ότι το «ταμείο» θα αργήσει να γίνει κι η εξαγωγή συμπερασμάτων είναι επισφαλής, η «επόμενη μέρα» ήδη πρέπει να απασχολεί τους ανθρώπους, γιατί έχει ξεκινήσει. Δεν υπάρχει ταύτιση, πιθανόν ούτε κοινή προσέγγιση, στον στόχο για την επόμενη μέρα μήτε μεταξύ κρατών μήτε μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμα και σε καταστάσεις μερικής και σχετικής κατάργησης του κοινωνικού δαρβινισμού, όπως η παρούσα πανδημία, η ανθρωπότητα βρίσκει τρόπους να συντηρεί τις ανισότητες. Η πανδημία εκτείνεται στην αντικειμενική της υπόσταση, τα κρούσματα και τους θανάτους, και την υποκειμενική, τον τρόπο διαχείρισης και αντιμετώπισής της. 

   Υπάρχουν ορισμένα πράγματα, για τα οποία ουρλιάζουν εδώ και πολύ καιρό περιβαλλοντολόγοι, επιδημιολόγοι, ανθρωπολόγοι. Η καταστροφή του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων με τα πολλαπλά μηνύματα της Φύσης προς τον άνθρωπο να έχουν ήδη «αποσταλεί», η αποψίλωση των τροπικών και των παρθένων δασών, η κλιματική κρίση εν γένει σχετίζονται αρκετά και με την πανδημία του κορονοϊού. Η ανθρωπότητα έχει προειδοποιηθεί εγκαίρως ότι «παίζει με την φωτιά». Υποστηρίζουν ότι ένας απλός τρόπος για τη διασπορά μιας νόσου μπορεί να είναι και μόνη η επαφή με τα υγρά των σωμάτων των άγριων ζώων, τα οποία σε ορισμένες αγορές σφαγιάζονται, γδέρνονται, κομματιάζονται μπροστά στους πελάτες, αφού έχουν απεκκρίνει διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς κατά την πολύωρη μεταφορά τους σε στενά κλουβιά. Εν ολίγοις, επισημαίνουν ότι στα οικοσυστήματα που ποικιλοτρόπως καταστρέφει η ανθρωπότητα (δάση, άγρια φύση, ζώα, φυτά) ζουν και άγνωστοι ιοί, οι οποίοι βρίσκουν το νέο τους «σπίτι» στους ανθρώπους. 

   Όπως αποδεικνύει η σκληρή πραγματικότητα, τα περισσότερα κράτη ήταν εντελώς απροετοίμαστα για μια υγειονομική κρίση του μεγέθους του νέου κορονοϊού και, δυστυχώς για τους πολίτες, ορισμένοι ηγέτες δεν είναι μόνο κατώτεροι των περιστάσεων. Ο Ντόναλντ Τραμπ ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την τραγική κατάσταση στις ΗΠΑ, όπου μιλούν για ομαδικούς τάφους, καταμετρούν φέρετρα και θρηνούν καθημερινά χιλιάδες ανθρώπους. Ο πλανητάρχης δεν υποτίμησε απλώς την κατάσταση ασχολούμενος με θεωρίες "ανοσίας", αλλά συνεχίζει να αντιμετωπίζει τον ιό είτε ως «κινεζικό» ζήτημα είτε με τη λογική του αναγκαίου κακού. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον η υπερδύναμη, ιδίως επί της πανδημίας η Κίνα επιδεικνύει διά της αντιμετώπισης της κατάστασης ότι μπορεί να στηρίξει τον εαυτό της αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Στη Μ. Βρετανία, η «ανοσία της αγέλης» του Μπόρις Τζόνσον στοιχίζει την προσωπική του περιπέτεια και ήδη πολλές ανθρώπινες ζωές. Όσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, «σκάβει τον λάκκο» της περισσότερο από ποτέ. Αναγνωρίζει ως οικονομική ζημία από την πανδημία ένα ορισμένο ποσό και προσφέρει για την αντιμετώπισή της το ένα τρίτο αυτού του ποσού. Παράλληλα, γιγαντώνει την απόσταση ανάμεσα στα κράτη του Βορρά και του Νότου απαιτώντας νέα μνημόνια για περαιτέρω οικονομική βοήθεια στα αδύναμα μέλη της, ενώ αρνείται ακόμη μία φορά στην Ιστορία την έμπρακτη εφαρμογή των ιδρυτικών της αρχών και αξιών δηλώνοντας πίστη μόνο στην φαύλη «δημοσιονομική σταθερότητα». 

   Τί είδους κίνδυνοι αναδεικνύονται για τη δημοκρατία; Πρωτίστως, ο εθισμός στο δίκαιο έκτακτης ανάγκης. Παρατηρείται διεθνώς ότι τα κράτη επιβάλλουν ακραία αυταρχικές πολιτικές, οι οποίες καταπατούν τα ατομικά δικαιώματα και χειρίζονται την πανδημία με έντονα πατερναλιστικό λόγο. Η ανησυχία δεν στρέφεται κατά της τωρινής συνθήκης – η πιθανή «μονιμότητα» μιας αντιδημοκρατικής διακυβέρνησης μετά την κρίση, ωστόσο, είναι ένας ορατός κίνδυνος, ιδίως αν συνυπολογιστεί ο βομβαρδισμός των ΜΜΕ για την καταλληλότητα των μέτρων που λαμβάνονται. Η πολυτέλεια της «ψυχραιμίας» σε τέτοια θεμελιώδη ζητήματα δεν υφίσταται για τους πολίτες – επιβάλλεται επαγρύπνηση, ώστε το καθεστώς «εξαίρεσης» να παραμείνει ως τέτοιο και μόνο στη συλλογική συνείδηση. Το κοινωνικό συμβόλαιο πρέπει να προφυλαχθεί από τον ιό του εθισμού στην «απόκλιση» - η ευθύνη είναι συλλογική. Επιπλέον, οι πολίτες δεν πρέπει να συναινέσουν σε κανενός είδους «φακέλωμα» που συνιστά βιολογική κατασκοπεία με αφορμή την πανδημία του κορονοϊού. Ήδη απεργάζονται διάφορα κέντρα αποφάσεων σχέδια κοινωνικής παρακολούθησης με το πρόσχημα της εθνικής ασφάλειας ή της δημόσιας υγείας μέσω εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης και σχετικών μηχανισμών πληροφοριών. 

   Στο Ελλαδιστάν, το δόγμα του νεομητσοτακισμού επέβαλε εξ αρχής το καθεστώς «εξαίρεσης» και η χώρα κυβερνάται με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου χωρίς ουσιαστική λειτουργία της κοινοβουλευτικής αρχής. Η ψευδονεοφιλελεύθερη τακτική της Κυβέρνησης ρίχνει το βάρος στην «ατομική ευθύνη». Ο λόγος μιας τέτοιας πολιτικής απόφασης είναι ο προφανής: ο νεομητσοτακισμός επιθυμεί να απομακρύνει ορισμένες «καυτές πατάτες», όπως η κρατική μέριμνα, οι υποδομές, το ανθρώπινο δυναμικό, οι οποίες βαραίνουν εξ ορισμού μια Κυβέρνηση. Βεβαίως, δεν θα απαιτούσε κανείς παρά μόνο τα στοιχειώδη από μια νεοεκλεγμένη Κυβέρνηση (όχι να διορθώσει λάθη δεκαετιών), αλλά ο νεομητσοτακισμός προτιμά να διαθέσει πόρους στα μέσα της κατ’ επίφαση ενημέρωσης για επικοινωνιακή εκστρατεία παρ’ όλο που τα τελευταία είναι υποχρεωμένα προβάλουν δωρεάν σχετικά σποτ ενημέρωσης. Ακόμη μια φορά, λοιπόν, το βάρος μιας τραγικής κατάστασης καλούνται να σηκώσουν όλοι εκείνοι που ο νεομητσοτακισμός εχθρεύεται ως δημοσιονομικά «βαρίδια» σε κανονικές συνθήκες – οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, οι πολίτες. 

   Τί επιβάλλει ο νεομητσοτακισμός στις μέρες της πανδημίας; Να μην κάνεις κριτική, γιατί είναι στιγμές εθνικής ομοψυχίας. Να λαμβάνονται μέτρα για την κοινωνία χωρίς διαβούλευση. Να εκδίδονται «διαταγές» κοινωνικής πειθάρχησης αλλά να μην διώκεται η αισχροκέρδεια ορισμένων που πλουτίζουν πάνω σε πτώματα. Να επιστρατεύονται επιστήμονες, οι ειδικοί, οι οποίοι προβάλλονται ως πηγή των λαμβανόμενων μέτρων, ώστε αν η διαχείριση της κρίσης αποδειχθεί «μοιραία», θα φταίνε οι ειδικοί, αν όμως κριθεί αποτελεσματική η αντιμετώπιση της πανδημίας, οφείλεται στην Κυβέρνηση (σενάριο που βολεύει και για προκήρυξη εκλογών...). Να επιδίδονται τα συστημικά μέσα ενημέρωσης στο χτίσιμο της αγιογραφίας του Πρωθυπουργού, την ώρα που η κατάσταση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας είναι επιεικώς άσχημη. Να παρουσιάζεται το μαύρο ως γκρι, αν όχι άσπρο. Να δείχνει η ολιγαρχία τα δόντια της ακόμη και εν μέσω πανδημίας. 

   Αυτή την περίοδο, οι προσωπικές σκέψεις είναι αμέτρητες και τα ερωτήματα αποτελούν ένα συμπίλημα αρνητικών συναισθημάτων και λογικής. Ως πότε θα αδιαφορούμε για τη συλλογική διαχείριση της ζωής μας ή θα αποδεχόμαστε τα εγκλήματα μιας κοινωνίας σε ύπνωση; Ως πότε θα γινόμαστε συνένοχοι σε ό,τι συντελείται εις βάρος μας καθημερινά; Ως πότε θα λοιδορούμε τις ιδέες, τις ανησυχίες και τα όνειρα εκείνων που αντέχουν να ασχολούνται ακόμα με το κοινό καλό; Ως πότε θα αντέχουμε να ακούμε ανέκδοτα, όπως το ότι η κρίση είναι ευκαιρία να κάνει ο σύγχρονος άνθρωπος (αυτός που απλώς επιλέγει ποιο κόμμα θα τον καταστρέψει και δεν επιλέγει να μην καταστραφεί) εσωτερική εμβάθυνση; Ως πότε θα ευχόμαστε και θα ελπίζουμε να αλλάξει ο κόσμος, ενώ βλέπουμε τι δεν πρέπει να κάνουμε και μετά επιλέγουμε να κάνουμε ακριβώς αυτό που δεν πρέπει; Ως πότε θα αποφασίζουμε για τις ζωές μας με το κριτήριο «there is no alternative»; Ως πότε θα περιμένουμε να γίνει μόδα η αλληλεγγύη για να γίνουμε μέτοχοί της και θα απαξιώνουμε την αλληλεγγύη σε καιρούς κοινωνικής «ηρεμίας» επειδή προέρχεται από τα Εξάρχεια; 

   Οι μέρες της πανδημίας, λοιπόν, ας κυλήσουν σε ρυθμούς νεομητσοτακικής «καραντίνας». Ξέρετε εσείς... Μείνετε σπίτι και δείξτε αλληλεγγύη από τα social media. Μείνετε σπίτι και μην κάνετε κριτική στις κυβερνητικές αποφάσεις, γιατί δεν θα είστε εθνικά ομόψυχοι. Μείνετε σπίτι, θυσιάστε τα πάντα και μην έχετε πρόβλημα που οι «λίγοι» κάνουν μπίζνες και θησαυρίζουν πάνω στα πτώματα των συμπολιτών μας. Μείνετε σπίτι και μην ενοχλείστε που το σύστημα Υγείας έχει παραδοθεί από το νεοφιλελευθερισμό στους ιδιώτες, οι οποίοι θέλουν διπλάσιο νοίκι για να σας νοσηλεύσουν και δεν σας κάνουν τεστ, ενώ ο ΕΟΔΥ σας λέει «πεθάνετε στο σπίτι σας». Μείνετε σπίτι, παρακολουθείστε τα κανάλια και θαυμάστε τη διαχείριση της πανδημίας από το νεομητσοτακισμό, είναι εξαιρετική, όπως η διαχείριση όλων των κρίσεων από όλες τις κυβερνήσεις που πέρασαν. Μείνετε σπίτι, για να κάνουν «χρυσές δουλειές» στις πλάτες σας οι ξεπουλημένοι στρατιώτες της διαπλοκής. Μείνετε σπίτι και δείτε όσα γίνονται με το άγχος να μη νοσήσετε. Μέχρι εκεί φτάνει το άγχος. Το #θαλογαριαστούμεμετά θα ξεχαστεί. Απλώς θα επιλέξουμε ποιο κόμμα θα μας καταστρέψει. 

   Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ούτε πώς θα εξελιχτεί η νέα κρίση ούτε την έκταση των επιπτώσεων στις ζωές μας. Εντούτοις, η χρήση της λέξης "πόλεμος" αναφορικά με την πανδημία προοιωνίζεται συνέπειες πολέμου μετά το πέρας της. Δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα ακόμα. Το πόσα θα μάθουμε από την πανδημία είναι ένας κρίσιμος στόχος. Προς το παρόν, ας μην παραδώσουμε το πνεύμα μας στην «καραντίνα». 

Φοίβος Γ. Ξενάκης